Mûw_êee RM^Üû[:MWÿRûZùe iaðùgh
"IWÿògû MWÿRûZ AZòjûiùe
GK MêeêZß_ì‰ð iÚû^ \Lf Kùe Mûw_êe @[aû aðcû^e iê¦eMWÿö Kêjû~ûG @û~ðýcûù^
IWÿògûKê Gjò \òM ù\A _âùag Keò[òùfö _êYò AZòjûi _éÂûùe Aaþ ^\ú C_ZýûKûùe [òaû
Gjò eûRý KkûPêeú, ùPøjû^þ, ùKgeú Z[û Mw aõg gûi^ùe GK _âcêL @õg aòùgh [òfûö
ùjùf RM^Üû[ _ìRûyð^û GVûùe ùagþ _ùe @ûe¸ ùjûAQòö ~ûjûKò AõùeR gûi^e _ûLû_ûLò
100 ahð _ùe ùaûfò @^êcû^ Keû~ûGö aògßûi
Keû~ûG MWÿRûZ eûRûcû^u \ßûeû ^òcòðZ RM^Üû[
c¦òe MêWÿòK bòZùe Gjò c¦òe ùjCQò iað ùghö "
११g’ gZû±úe ùgh bûMö
C}kùe gûi^ Keê[û«ò ùiûcaõgú eûRû \ßòZúd Rù^àRd ùKgeúö ZâòKkòwû]ò_Zò @ûC
ùKûgûkû]ò_Zò ùaûfò Kêjû~ûC[òaû G eûRaõgKê Kò«ê ùiùZùakKê Mw @ûC KkûPêeú eRûcû^u
^Re fûMò~ûA[òfûö @[ðûZþ ùKgeú gûi^e iì~ðý @É ùjaûKê @ûC @Ì \ò^ aûKò [ûGö Gjò
icdùe KkûPêeú eRû _é[ßúù\a \ßòZúd Rù^àRd ùKgeúu _eûÉ Keò ^òRKê iKk ùKûgûkû]ò_Zò
ùaûfò ùNûhYû Kùfö `kùe Gùae _½òc IWÿògûe MWÿRûZMêWÿòK KkûPêeú iûcâûRýe @]ú^iÚ ùjûA[òfûö ùiVûùe
[òaû ùKgeú aõge KòQò cêLò@û ùicû^u agZû ÊúKûe Keò KòQò @kùe ^òR @û]ò_ZýKê elû
Keòaûùe ic[ð Keò[òùfö @ûC @ù^K iÚû^ùe ùicû^u _Z^ NUò[òfûö ù~Cñ KòQò iÚû^ùe
_êeêYû ùKgeú aõg ^òRe @iÚòZß aRûd eLò[òùf Zû’ bòZùe cêŠ ùUKò[òfû Mûw_êe eûRýö
~ûjû @]ê^û iê¦eMWÿ Ròfû bûùa _eòPòZö ùjùf @û]ê^òK AZòjûiùe Mûw_êee MWÿRûZùe
ùgLe eûR aõge _âû]û^ý ù\LòaûKê còùkö ùicû^u iéÁòùe @ù^K ùfûK K[û ejòQòö ~ûjûKê
GVûe @ûùfûP^û Keòaûe _âùdûR^ ^ûjóö Kò«ê ùijò eûR aõge 18Zc eûRû ~ûjûu @ckùe
GeûRýùe GK @Zýû]ê^òK gûi^e cìk\ê@û _Wÿò[òfû ùi ùjCQ«ò cjûeûRû eNê^û[ ùgLe ù\Iö ~\òI
gûi^e _âûe¸ùe ùi RùY iõKú‰ðc^û, KêiõÄeú, @§ aògßiú gûiK bûùa _eòPòZ ùjûA
AõùeRcû^u \ßûeû \ŠòZ ùjûA[òùf Kò«ê ]úùe ]úùe ùi RùY cûRòðZ gûiKe _eòPd ù\A[òùfö
Zûueò icdùe Mûw_êeùe RM^Üû[ _ìRûyð^û _ûAñ cìk\ì@û _Wÿòfûö GK ÊZª c¦òe Zò@ûeò
ùjfûö _ûLû_ûLò 1916 ciòjûùeö ùiùZùaùk Gjò c¦òe eûR _âûiû\e GK _âcêL @õg aòùgh
[òfû Gùa Gjû _âûiû\ aûjûùe ejòQòö iaê aMðe ùfûKuê @ûKéÁ Keò gqò _ìRûe _âû]û^ýùe
[òaû _½òc IWÿògûùe RM^Üû[ iõÄéZòKê ù_âû›ûj^ ù\CQòö
1871
ciòjûùe RùY iûaûkK gûiKbûùa eûRýe cw ]eòaûe 3 ahð _ùe cjû _âbê gâú RM^Üû[u ^aKùkae _Wÿòfûö Zûu
eûRýùe [òaû ùa÷¾a bqcûù^ _êeú ~ûZâû Kùfö ùicû^uVûeê gâú RM^Üû[u cjòcû iaê gêYò
ùagþ _âbûaòZ ùjùfö Zûu Kû^ùe _Wÿê[ûGö RMZe ^û[ RM^Üû[u cjòcû _âZò ùi @ûKéÁ
ùjùfö Aaþ ^\úKìkùe eûcþRú cVVûùe _ìRû _ûC[òaû eûc flàY I iúZûu c¦òeùe \û^ ù\A
ùa÷¾acû^u _âòd_ûZâ ùjûA[òùfö Gjûe 19 ahð _ùe _êYò gâúùlZâùe ^aKùkae ùjfûö
MR_Zòu @^êùeû]Kâùc aòbò^Ü MWÿRûZe eûRûcûù^ cqu iêelû Z[û RM^Üû[u ^úZò ^òdc _ûk^
^òcù« ijûdZû ù\ùfö gûi^e aé¡ûaiÚûùe @[ðûZþ 1912 ciòjûùe ZéZúd[e _ûAñ ^aKùkae
aòhdùe iìPòZ ùjûA[òùf cjûeûRû eNê^û[ ùgLe ù\Iö ùiùZùaùk cêKê¦ ù\a MR_Zò bûùa
_êeúVûùe c¦òee cêLý _eòPûkKbûùa _eòPòZ [û@û«òö aé¡ adiùe [òaû eNê^û[ G[e Êdõ ~òaûKê
Pûjòùf ^aKùkaee iûlú ùjaûKêö Kkû, iõÄéZò I ]cð ù_âcú cjûeûRû _êeú c¦òe \ßûeû
GùZ _âbûaòZ ùjùf ù~ ùi Pûjòùf ^òR _âûiû\ bòZùe GK RM^Üû[ c¦òe iÚû_^ Keòaû _ûAñö
ùjùf ùKcòZò aû Keû~ûA _ûeòaö Gjò Kâcùe _êeú gâú c¦òe ij iûc¬iý elû Keòaû _ûAñ
c]ý Pò«û KeûMfûö Gjò Kâcùe ùi ^òùR _âZòÂû Keò[òaû c]ý AõeûRú Äêfe PòZâKkû gòlK
bq PeY _…^ûdKuê \ûdòZß ù\ùfö bq PeY _êeú ~ûA c¦òee ^Kèû _âÉêZ Kùfö @ûC ùiA PòZâ
@^êiûùe Mûw_êe _âûiû\ùe Zò@ûeò ùjfû gâú RM^Üû[ c¦òeö
_ûLû_ûLò
1916 ciòjûùe Gjûe ^òcðûY Kû~ðý ùgh ùjûA \ûeê aòMâj _âZòÂû ùjùfö ùiA aòMâj @ûRò
~ûGñ GVûùe _ìRû _ûCQ«òö @ûKûeùe ùQûU ùjùf aò Gjò c¦òe _êeú gâú c¦òee GK
_âZòKéZò ùaûfò Kêjû~ûGö eûR ^@ee _ûLùe [òaû Gjò ]kû ewe c¦òee aûjûùe Kò«ê @eêY
ɸ ^ûjóö _â[c ùaXÿû _ûùPeú bòZùe GjûKê eûLû~ûAQòö eûR _âûiû\Kê ~òaû fûMò CŸòÁ
cêLý eûR \ûŠe _ûgßðùe Gjò c¦òe [òaûeê i¸aZü c¦òe aûjûe eûÉûùe @eêY ɸKê _âZòÂû
Keû~ûA ^ûjòðö c¦òe aûjûùe c¦òee _âZòÂû aòhd CùfäL Keû~ûAQòö ùaXÿû bòZeKê _âùag
Kùf ùagþ iûßòK _eòùag @^êbìZ jêGö fàaû f´û _ûjûP iaê Zò@ûeò Keû~ûAQò cêLý
c¦òeKê ~òaû fûMòö iòõj\ßûe _ùU aûAiò _ûjûP ù\A gâúc¦òe bòZeKê ~òaûe _eòùag iéÁò
Kùeö ^ûU cŠ_Uò ùagþ @ûKhðYúdö Gùa aòbò^Ü _âKûe ewùe GjûKê ewû ~ûAQòö ùiVûùe
MeêWÿ ɸ iÚû_^ Keû~ûAQòö bquê ùiVûùe Vò@û ùjûA @ûgúh cûMòaûe @Qòö Zû _ùe Mbð
Méjö @ûC ùiVûùe _ìRòZ ùjCQ«ò gâú RM^Üû[, akb\â I iêb\âûö _[e iòõjûi^ C_ùe \ûeêe
G cìòð iaê ùagþ iê¦e ù\Lû ~û@û«òö @ûKûeùe ùQU ùjùf c]ý Gjû ù~, @ûc _eµeû I
iõÄXZòe GK cìK aûjK G[òùe iù¦ C_êùR ^ûjóö
cjûeûRû
eNê^û[ ùgLeu _ùe Zûu _ê@ C\òZþ _âZû_ gûi^ gûi^ ùWûeúKê aò]ò @^êiûùe i¸ûkòùf
1919 ciòjûùeö Kò«ê ùi RùY _ûMk eûRûe @ûLýû{ð^ Keò[òùfö Zûu icdùe Gjò c¦òe gûi^
\éÁòe @ûXÿê@ûkùe ejò[òfûö _ùe gûi^ùe iciýû, _âRû @ûù¦ûk^ I Êû]ú^Zû iõMâûce aòhd
Zùk Pû_ò ùjûA[òfû ]cðúd iõjÄéZòKê ù_âdû›ûj^ ù\aûe _eµeûö ùjùf Gùa Gjûe
_êù^ûeê¡ûe _ûAñ ùPÁû PûfòQòö
RùY _ìRKuê GVûùe _ìRûyð^ûe
_ûAñ \ûdòZß \ò@û~ûAQòö ùjùf ùKùZ\ìe GVûùe C}kúd aò]òùe _ìRû Keû~ûCQò ùi[òùe
_âgÜ aûPú iéÁò jêGö gâú c¦òe _âgûi^ _leê ù~Cñ MWÿRûZ c¦òeMêWÿòKùe icû^ _ìRû
aò]ò _ûAñ _\ùl_ ^ò@û~ûCQò ùi[òùe Gjò c¦òeKê @«bêðq Keòaûe @ûagýKZû ejòQòö ~ûjû`kùe
Gjò jò¦ú cògâòZ bûhe bûhú @kùe IWÿò@û iõÄéZòKê @]òK ù_âû›ûjòZ Keû~ûA_ûeòaö
